Vlaamse jongedame met huik

De Blauwe Huyck

Naar inspiratie van het werk van Pieter Bruegel de Oude bracht ook Johannes van Doetecum I in 1577 een ode aan de volkswijsheid. Hij maakte een gravure waarop een aantal spreekwoorden schitteren. Sommigen zijn nog steeds verweven in ons dagelijks taalgebruik, terwijl anderen in de loop der jaren in vergetelheid geraakten.

Centraal onderaan de afbeelding wordt het spreekwoord “iemand de blauwe huik aandoen” (klik op het beeld om in te zoomen) gevisualiseerd. Voor ons lijkt dit vandaag wellicht een versteende en nietszeggende uitdrukking, maar het biedt een intrigerende kijk op ons verleden. Wat voor kledingstuk was die huik eigenlijk?

Door terug te gaan in de tijd, kunnen we een glimp opvangen van de kledij gebonden gebruiken en de symboliek die tijdens de vroegmoderne periode alledaags waren. Laten we op ontdekking gaan en het mysterie van de huik ontrafelen.

Damoiselle Flamende allant a leglise

Het kostuumboek van Lucas d’Heere bevat een schat aan visuele informatie over mode uit de vroegmoderne periode (klik hier voor meer informatie). Er zijn ook verschillende pagina's waarop huiken afgebeeld staan. Dit specifiek beeld is getiteld “Damoiselle Flamende allant a leglise” wat vertaald kan worden als “Vlaamse jongedame die naar de kerk gaat”.

De ogenschijnlijk eenvoudige afbeelding geeft prijs dat de huik gedragen werd in Vlaanderen (en de gehele Nederlanden) en dat ze gebonden is aan een religieuze context. De illustratie roept vragen op over de sociale en morele betekenissen van dit kledingstuk en over de praktische overwegingen, tijd en plaats waar vrouwen een huik droegen.

Onderstaand citaat uit het reisverslag van Fynes Moryson vertelt hoe de huik een van de meest voorkomende kledingstukken was in het straatbeeld van de vroegmoderne Nederlanden. Hij beschrijft zowel het uitzicht als de materialen en wijst op de regionale verschillen.

"All Women in generall, when they goe out of the house, put on a hoyke or vail which covers their heads, and hangs downe upon their backs to their legges; and this vaile in Holland is of a light stuffe or kersie, and hath a kinde of horne rising over the forehead ... but the Women of Flanders and Brabant weare Vailes altogheter of some light fine stuffe, and fasten them about the hinder part and sides of their cap, so as they hang loosely, not close to the body, and leave their faces open to view, and these Caps are round, large, and flat to the head, and of Velvet, or at least guarded therewith, and are in forme like out potlids used to cover pots in the Kitchin." - Fynes Moryson

An Intinerary

Het opschrift bij bovenstaande kostuumfiguur plaatste de huik in de religieuze sfeer. Ander beeldmateriaal toont dat de huik niet enkel buiten, maar ook binnen de kerk gedragen werd.

Het dragen van een huik in de kerk was echter geen verplichting  aangezien op de middelste prent maar één vrouw een huik draagt (onderaan rechts). Het lijkt hier een praktische keuze. De kerk was niet verwarmd dus dan kwam een mantel die het hele lijf omhulde van pas.

Het eerste beeld toont een druk gevulde kerk waar alle sacramenten op staan afgebeeld. De vrouwen bij de preek (onder de kansel, links) en de begrafenis (rechts) dragen allemaal een huik. Achter het bruidspaar (rechtsvoor) draagt maar één vrouw een huik. Van alle vrouwen in de kerk is alleen de bruid blootshoofds. Er golden dus regels over wanneer je wel of niet een huik kon dragen in een religieuze context.

Geloof

De roeping van Sint-Antonius

Het interieur van een Gotische kerk

De huik  deed ook dienst in het dagelijkse leven. Huisvrouwen of hun dienstmeisjes die boodschappen deden op de markt droegen vaak een huik. Opvallend is dat verkoopsters op deze genretaferelen zonder huik worden getoond. Hoogstwaarschijnlijk waren ook hier regels voor.

Het kledingstuk was naast de symbolische waarde dat het met zich meedroeg ook heel functioneel. Het beschermde de vrouwen praktisch tegen de weersomstandigheden. De huik was echt een kledingstuk bedoeld voor de openbare ruimte en niet voor de privé-sfeer.

Een vlees- en vismarkt (winter)

Winterlandschap met schaatsers

Een passagiersveerboot op sleeptouw

Het eerste beeld toont hoe de rijken de armen helpen en aan naastenliefde doen. In beide groepen wordt de huik gedragen. In latere periodes droeg ook de adel een huik. De derde afbeelding is een voorbeeld waarbij zowel een addelijke dame als een van haar dienstmeisjes achterin een huik dragen.

De huik was dus niet beperkt tot een specifieke sociale groep. Desondanks konden de materialen, stijlen en tijdsperiodes waarin de huik door een bepaalde groep gedragen werd wel verschillen.

Toch is er één type vrouw die het vaakst een huik droeg. In het Frauen-Trachtenbuch, een kostuumboek van Jost Amman, staat een Hollandse dame afgebeeld in een huik. Het gedicht op de pagina stelt dat “wat alle huiken-draagsters gemeen hebben is dat ze huisvrouwen zijn".

Caritas (naastenliefde)

Ein Holländerin

Een groep van zeven vrouwen

Op de interactieve tijdlijn hieronder neem je een duik in de fascinerende veelzijdigheid van de huik doorheen tijd en ruimte. 

Je weet al dat dit iconische kledingstuk gedragen werd door vrouwen uit verschillende gewesten binnen de Nederlanden, van weelderige adel tot hardwerkende burgers en eenvoudige plattelandsbewoners. 

Ontdek ook hoe de stijlen en materialen van de huik in de loop der tijd evolueerde van eenvoudige wollen huiken tot luxueuze zijden creaties. Zoom in op details, vergelijk verschillende stijlen en ontdek de unieke kenmerken van elke huik. Laat je verrassen door de diversiteit en dynamiek van dit bijzondere kledingstuk. Misschien kan je wel enkele huiken linken aan de beschrijvingen uit het citaat van Moryson. 

Een huik was dus een soort cape die vrouwen warm hield tijdens koude dagen. Het kledingstuk werd gedragen door alle lagen van de samenleving. Beelden tonen hoe de huik eruitzag en waar ze werd gedragen. Door de tijd heen evolueerde de stijl en het materiaal van de huik, maar het bleef een geliefd kledingstuk voor vrouwen in de Nederlanden.

De huik was niet alleen praktisch, maar ook symbolisch. Daarom werd ze vaak gebruikt in spreekwoorden. Het spreekwoord uit de opening “iemand de blauwe huik aandoen” wordt gevisualiseerd door een vrouw die haar man bedekt met een huik. Hiermee wordt bedoeld dat vrouw overspel heeft gepleegd. Zou dit symbool staan voor haar vrouwelijke zedelijkheid die ze afdoet? Het is echter niet met zekerheid te stellen dat de huik hieraan verbonden was aangezien het nergens expliciet vermeld wordt in de bronnen. Het antwoord blijft voorlopig een raadsel.

Nora Gillisjans

Du Mortier, Bianca M.  "In search of the origins of the huik: did the Spanish play a part in its introduction?" In Undressing Rubens. Fashion and painting in seventeenth-century Antwerp, uitgegeven door Abigail D. Newman en Lieneke Nijkamp, 161-181. Turnhout: Harvey Miller Publishers, 2019.

Kloek, Els. Vrouw des huizes. Een cultuurgeschiedenis van de Hollandse huisvrouw. Amsterdam: Balans, 2009.

Kruseman, Geeske. "Een huik met een snavel, een huik met een hoed.” In Kostuum 2019, uitgegeven door de Nederlandse Kostuumvereniging, 41-59. Amsterdam: Nederlandse Kostuumvereniging, 2019.

Watteeuw, Bart. “Framing the face. Patterns of presentation and representation in early modern dress and portraiture.” In Disembodied heads in Medieval and Early Modern Culture, uitgegeven door Barbara Baert, Catrien Santing en Anita Traninger, 245-70. Leiden: Brill, 2013.

Watteeuw, Bert. "Material Girl. Helena Fourment wearing a huyck." In Undressing Rubens. Fashion and painting in seventeenth-century Antwerp, uitgegeven door Abigail D. Newman en Lieneke Nijkamp, 183-223. Turnhout: Harvey Miller Publishers, 2019.

https://dutchrenaissanceclothing.wordpress.com/wp-content/uploads/2014/05/huik-paper.pdf