De graaf van Leicester
Inleiding
De prent hiernaast komt uit het kostuumboek van Lucas d’Heere en toont twee hovelingen van koningin Elizabeth I. De figuur aan de linkerkant is William Cecil, maar ik ga mij focussen op de man aan de rechterkant, genaamd Robert Dudley. Hij stond ook bekend als de graaf van Leicester.
Robert Dudley was een invloedrijke hoveling en stond bekend als dé favoriet van de koningin. Gedurende een bepaalde periode werd Dudley zelfs gezien als een mogelijke huwelijkskandidaat voor Elizabeth I en presenteerde hij zichzelf regelmatig op die manier. Dit is duidelijk te zien aan het aantal portretten die hij liet maken tijdens deze periode. Gedurende zijn ambt als gouverneur-generaal van de Nederlanden werden ook veel portretten van hem gemaakt, maar met een ander doel.
Deze periodes vormen twee clusters. Ik zal proberen de overeenkomsten en verschillen tussen deze clusters te bespreken en te bekijken welke elementen benadrukt worden.
Cluster 1: Leicester in relatie tot Elizabeth I
In 1554 maakte Robert Dudley kennis met Elizabeth terwijl ze samen gevangenzaten in de Tower. Uiteindelijk werden ze vrijgelaten en enkele jaren later besteeg Elizabeth I de troon als koningin van Engeland. Ze benoemde Dudley tot koninklijk stalmeester, waardoor zijn carrière aan het hof begon.
Kort daarna begonnen mensen te praten over een mogelijke relatie tussen hem en de koningin, vooral nadat zijn vrouw, Amy, onder verdachte omstandigheden was overleden. Sommigen dachten zelfs dat Elizabeth I en Dudley hierbij betrokken waren. Elizabeth kon dit niet aanvaarden en stelde in 1563 voor dat Dudley zou trouwen met de Schotse koningin Maria I. Op dat moment was hij al bevorderd tot de eerste graaf van Leicester. Maar zowel Dudley als Maria wilden niet met elkaar trouwen. Uiteindelijk trouwde Maria I met Henry Darnley, waardoor Dudley zich weer op Elizabeth kon richten.
Een duidelijk moment van Dudley’s interesse in Elizabeth was tijdens haar bezoek aan het kasteel in Kenilworth in 1575. Rond die tijd is een grote productie van portretten te zien.
Een van deze portretten is een medaillonportret gemaakt door Nicolas Hilliard. Hierop draagt Dudley een zwarte wambuis of gewatteerde jas met een hoge witte kraag en zijn kenmerkende bonnet. Dit is een miniatuurportret en stond bekend als de meest intieme en persoonlijke vorm van portret in die tijd. Vaak dienden dergelijke portretten om interesse als huwelijkskandidaat te tonen. Het is dus mogelijk dat dit Dudley’s motivatie was om meerdere miniatuurportretten te laten maken.
Het portret in het midden is gemaakt door een onbekende schilder in 1575. Dudley liet het maken voor zijn collectie in Kenilworth en het vormt een quasi-paar met het portret van Elizabeth I. Op dit portret draagt Leicester een rode satijnen wambuis met een witte kraag, terwijl Elizabeth een witte jurk versierd met juwelen draagt. Beide portretten hebben een donkere achtergrond en tonen Elizabeth en Dudley leunend op de armleuning van een stoel, die bij Elizabeth een troon moet voorstellen.
Ten laatste wil ik een voorstudie voor een portret van Dudley bespreken, gemaakt door Federico Zuccaro. Dit behoorde ook tot de Kenilworth collectie en vormt opnieuw een quasi-paar met een portret van Elizabeth I. Leicester wordt hier afgebeeld in een harnas leunend op een tafel, met een wapenuitrusting op de achtergrond. Een opvallend kenmerk van dit portret is dat Dudley er volledig opstaat. Dit kwam vaak voor in koninklijke portretten en kan opnieuw een poging zijn van Dudley om zichzelf voor te stellen als mogelijke huwelijkskandidaat.
Cluster 2: Leicester als generaal-gouverneur van de Nederlanden
Leicester kreeg in 1585 de functie van gouverneur-generaal van de Nederlanden, nadat de Staten-Generaal Engeland om hulp tegen Filips II had gevraagd. Elizabeth I die het niet erg vond om Spanje te vernederen, zond Dudley. Ondanks zijn militaire bekwaamheid en politieke ervaring was Dudley niet erg geliefd in de Nederlanden. Het ontbrak hem namelijk aan ervaring in bestuurlijke aangelegenheden en kennis van de lokale politieke situatie.
Tijdens deze periode werden veel portetten en prenten van Dudley gemaakt. Hieronder ga ik het hebben over drie van deze kunstwerken:
Het meest linkse is een gravure in een gouden medaillon gemaakt door Hendrick Goltzius. Hierop wordt Dudley afgebeeld met een harnas en een bonnet. Rondom hem staan zijn voornaam en functies, namelijk graaf van Leicester en gouverneur-generaal van de Nederlanden. Deze gravure werd gemaakt ter herdenking van zijn aanstelling als gouverneur-generaal.
In het midden is een gravure gemaakt door Christoffel van Sichem te zien. Hierop is de graaf afgebeeld met een harnas, een kroon, een schild met de Dudley Beer, een helm en een zwaard. Op de achtergrond zien we een zee en enkele schepen. Deze gravure diende ter viering van Dudley’s militaire campagne in naam van de Nederlandse protestanten.
Tot slot wil ik graag een prent bespreken die is gemaakt door Jacob Savery. Hierop is een deel van de stoet te zien tijdens Dudley’s intrede, met op de achtergrond een podium met toneelspelers. Deze prent maakt deel uit van een serie van twaalf prenten die de volledige intocht van Dudley afbeelden. Deze serie werd gemaakt om Dudley’s aanspraak op de macht te benadrukken.
De meeste van deze portretten en prenten waren gericht op een internationaal publiek, maar vooral bedoeld om het volk uit de Nederlanden te overtuigen van Dudley’s geschiktheid als gouverneur-generaal.
Conclusie
Tijdens Dudley’s leven zijn veel portretten van hem gemaakt, zowel op eigen initiatief als in opdracht van anderen. Deze portretten kunnen worden onderverdeeld in twee clusters op basis van hun doel.
Als eerste heb je de portretten uit de jaren 1570. Deze waren voornamelijk bedoeld om Dudley’s positie als favoriet van de koningin te benadrukken en te laten zien dat hij een mogelijke huwelijkskandidaat was. Dat laatste is vooral te merken aan de diverse miniatuurportretten die hij liet maken. Ook andere portretten, zoals die voor zijn collectie in Kenilworth, laten zien dat hij zichzelf als een belangrijke figuur voor de koningin wilde presenteren.
Als tweede heb je de portretten gemaakt tijdens zijn ambt als gouverneur-generaal. Hun doel was voornamelijk om Dudley’s macht te consolideren en zijn bekwaamheid te laten zien aan het volk van de Nederlanden.
Nina Van Coillie
Beknopte bibliografie
Adams, Simon. "Dudley, Robert, earl of Leicester (1532–1588), courtier and magnate." In Oxford Dictionary of National Biography, uitgegeven door Brian Harrison en Henry Colin Gray Matthew. Oxford: Oxford University Press, 2004.
Goldring, Elizabeth. “Portraits of queen Elizabeth I and the earl of Leicester for Kenilworth Castle.” The Burlington Magazine 147, nr. 1231 (2005): 654-60.
Goldring, Elizabeth. Robert Dudley, earl of Leicester, and the world of Elizabethan art: painting and patronage at the court of Elizabeth I. New Haven: Yale University Press, 2014.
Hofdijk, Willem Jacob. Schets van de geschiedenis der Nederlanden. Leiden: P. Van Santen, 1876.
Vickers, Michael. “The medal of Robert Dudley, earl of Leicester in the Bibliothèque Nationale.” The Numismatic Chronicle 141 (1981): 117–19.