Fort Ertbrand
Natuurpunt Oude Galgenstraat 11, 2950 KapellenVerouderd fort in een wereld in verandering
Het Belgische leger bouwt het Fort Ertbrand tussen 1908-1912. Het maakt deel uit van een tweede fortengordel. Door de modernisering van de artillerie was er nood aan een nieuwe fortengordel, verder van Antwerpen.
In augustus 1914 bemannen 500 soldaten het fort in het kader van de verdedigingsstrategie rond Antwerpen. Veel actie was er uiteindelijk niet want enkele maanden later werd het fort ontruimd nadat de Duitsers Antwerpen bezetten.
Na de Eerste Wereldoorlog moderniseert het leger het fort. Er worden onder meer overdrukkamers tegen gasaanvallen gebouwd. In 1939 wordt het fort verbonden met de andere forten door de zogenaamde anti-tankgracht die langs de zuidgracht liep.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het fort niet gebruikt. Na de oorlog gebruikt de Belgische Ontmijningsdienst het fort voor het vernietigen van springstoffen, mijnen en munitie.
Verder in de 20ste eeuw raakt het fort in verval en wordt het verlaten door het Belgische leger. Enkel de omliggende Ertbrandbos blijft in gebruik als privaat jachtgebied.
Het paleis van koning vleermuis
Nieuwe inwoners
Lang moet het fort niet wachten op nieuwe bewoners. De Antwerpse forten, waaronder het Fort Ertbrand, worden populaire winterverblijfplaatsen voor vleermuizen. Zij vinden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog steeds moeilijker hun weg naar de Waalse grotten waar ze normaal hun winterslaap houden. Door de rust in de forten, hun dikke muren en hun vochtig klimaat vormen de verlaten verdedigingswerken het ideale alternatief. Hierdoor groeit het Fort van Ertbrand op korte termijn uit tot een van dé toevluchtsoorden van de vleermuizen in de streek en zorgt het ervoor dat de populatie, die in de jaren ’50 en ’60 in vrije val is, zich langzaamaan kan herstellen.
Kieskeurige krakers
Door de vele eisen die de vaak zeldzame vleermuizensoorten stellen aan hun verblijf, ontstaan er een heleboel discussies over hoe om te gaan met dit belangrijke militaire erfgoed. Naast de vleermuizen en de verenigingen die hen vertegenwoordigen zijn er een pak andere belanghebbenden die bijzonder uiteenlopende doelen hebben.
Voor de vleermuizen zou het ideaal zijn dat er niks verandert aan de vervallen staat waarin het fort zich op dit moment bevindt. Een andere actor, onroerend erfgoed Vlaanderen, heeft dan weer als doel om de forten in een zo goed mogelijke staat te houden. Veel restauratiewerken die zij voorstellen, gaan daarom lijnrecht in tegen de wensen van de vleermuizen. Vaak zijn deze forten ook nog eens in handen van een derde speler, die meestal als doel heeft om zo veel mogelijk winst te halen uit zijn eigendom. Binnen deze commercialiseringsprojecten wordt vaak te weinig rekening gehouden met de historische waarde van de forten en de noden van de vleermuizen.
Toch slagen de verschillende spelers er steeds beter in om compromissen te sluiten over de herbestemming van de Antwerpse forten. Een belangrijk voordeel dat de vleermuis heeft in deze discussies is dat het vanuit Europa een beschermde status geniet, waardoor de andere actoren verplicht worden om met haar rekening te houden. In sommige gevallen, zoals het Fort Ertbrand dat in 2006 werd aangekocht Natuurpunt, houdt de herbestemming zelf gewoonweg in dat het fort zijn vervallen staat behoudt en dat het volledig ingericht wordt als winterverblijf voor de kleine roofdiertjes. Enkel in de zomer is het fort toegankelijk voor publiek.
Titus Holemans en Briek Haeseryn
Meer weten?
Website Natuurpunt: https://www.antwerpennoord.be/natuur-gebieden/fort-van-ertbrand/
