Vrouwengevangenis van Berkendael
Ministerie van Justitie
Berkendaelstraat 42, 1190 Vorst
Vrouwengevangenis van Berkendael
Ontstaan
Tot 1987 komen vrouwelijke gedetineerden terecht in de aparte afdeling van de gevangenis van Vorst. Door toenemende overbevolking, start in 1987 de bouw van de vrouwengevangenis van Berkendael. Pas na twee jaar is de verhuizing van gedetineerden naar de huidige site afgerond. Dit gebouw bestaat uit drie verdiepingen en kan een honderdtal vrouwen herbergen. Kinderen tot twee jaar bevinden zich in de gevangenis, samen met hun moeder. Voor hen is er één kinderkamer voorzien en krijgen ze ook toegang tot een speeltuin. In november 2022 verlaten de vrouwen Berkendael en krijgen ze een overplaatsing naar de gevangenis van Haren.
Van gevangenis naar detentiehuis
Na de verhuizing, transformeert de site tot een detentiehuis voor mannen. Het gebouw krijgt een nieuw likje verf en wordt ondergedompeld in een meer open en huiselijke sfeer. De prikkeldraad en hekken zijn afgebroken, maar de tralies blijven niettemin deel uitmaken van het uitzicht. Het detentiehuis zal geen plaats bieden aan ‘gedetineerden’, maar wel aan ‘bewoners’. Deze mannen beschikken over een straf van niet meer dan drie jaar en hebben geen (zwaar) crimineel verleden. Het doel van deze detentiehuizen is om de overbevolking in Belgische gevangenissen deels aan te pakken en de detentieschade bij hun bewoners tot een minimum te beperken.
Het detentiehuis is een gesloten instelling met een gemeenschapsregime. De bewoners zijn vrij op het domein, maar mogen niet zonder toestemming buiten de muren treden. Er is een strenge individuele opvolging om de mannen voor te bereiden op hun herintrede in de maatschappij. Daarom leven de bewoners samen in leefgroepen per verdieping en kunnen ze de gevangenis na vergunning tussentijds verlaten om te gaan werken.
Deze locatie was niet de eerste keuze om een detentiehuis te stichten. Door de hoge muren en zijn afgesloten karakter, is het nogal opvallend in het straatbeeld. Toch beschikt Berkendael over veel polyvalente ruimtes en een groot aantal kamers, die toelaten om de voormalige gevangenis van Berkendael om te vormen tot een meer ‘open’ plek. Het Ministerie van Justitie hoopt om in juni de eerste bewoners te verwelkomen in het detentiehuis.
Herbestemmingvraagstukken vandaag
Op de Berkendael-site is de spanning rond grenzen zowel in haar geschiedenis, heden en toekomst een aanhoudend vraagstuk. De vormelijke aspecten van de site zorgen voor de nodige beperkingen bij de herbestemming. Door tijdsgebrek zijn vergaande aanpassingen aan het gebouw niet mogelijk. Voor het detentiehuis behouden de kamers dezelfde oppervlakte als de voormalige cellen, blijven de tralies het beeld door de ramen verstoren en domineert de grote omwalling nog steeds het straatbeeld. De architectuur roept zo nog steeds een gevoel van opsluiting op. Terwijl het gebouw alle elementen van geslotenheid belichaamt, kunnen de nieuwe inwoners binnen toch vrijer bewegen dan voorheen. De voorbehouden toegang en het gebrek aan inkijk van buitenaf door de hoge muren, zorgen ervoor dat het leven op de site zich geïsoleerd van de buitenwereld afspeelt. Met de inrichting van een detentiehuis in de voormalige gevangenis, krijgen de bewoners de kans om de instelling vaker te verlaten. De uitwisselingen met de buitenwereld nemen dus in beperkte mate toe.Toch kan het contrast tussen het detentiehuis en zijn buur, de Europese school van Brussel, niet opvallender zijn. Naast de instelling ligt de Europese school. Terwijl de bewoners van het centrum in afzondering leeft, ontwikkelt de nieuwe generatie zich in volle vrijheid enkele meters verder en laten joelende kinderen zich horen op de speelplaats..
De macht van de herbestemming ligt volledig in de handen van het Ministerie van Justitie. Zij heeft alle belang bij de nieuwe instelling. Momenteel zijn er dringend 750 plaatsen nodig in detentiehuizen. Met de oprichting van dit centrum hoopt het Ministerie van Justitie het probleem van de overbevolking te verzachten en het recidivisme te doen verlagen. De functie van de herbestemming ligt zo tot op zekere hoogte nog steeds in lijn met haar oorspronkelijke werking. Het detentiehuis trekt de lijn van vrijheidsberoving door, waardoor het verleden blijft doorleven in het heden.
Sterre Lauwers, Yara De Boever & Hermelien Guineviève Weymeersch
Meer weten?
”De gevangenis van Vorst - Berkendael.” Federale Overheidsdienst Justitie. Geraadpleegd 30.03.2023. https://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgische_gevangenissen/gevangenissen/meer_info/vorst.
Verhaeghe, Chris. “Vrouwengevangenis Berkendael wordt omgebouwd tot detentiehuis.” Bruzz, 30.3.2022. Geraadpleegd, 30.3.2023. https://www.bruzz.be.
Verhaeghe, Chris. “Vrouwengevangenis Berkendael wordt omgebouwd tot detentiehuis.” VRT NWS, 30.03.2022. Geraadpleegd, 30.03.2023. https://www.vrt.be/vrtnws.
