Gevangenis van Vorst
Regie der Gebouwen
Verbindingslaan 52, 1190 Vorst
Context
Ontstaan
In 1910 start de bouw van de gevangenis van Vorst ter uitbreiding van de gevangenis van Sint-Gillis. Hoewel de Verbindingslaan de twee instellingen van elkaar scheidt, verbindt een tunnel hen ondergronds met elkaar. Naar het evenbeeld van haar buur, is de gevangenis van Vorst ook gebouwd volgens het panopticon-model, waar bewakers vanuit een centrale observatieruimte de verschillende vleugels met cellen in de gaten kunnen houden. Tot eind de jaren 80 zetten zowel mannen als vrouwen hun straf uit in Vorst, zij zijn van elkaar gescheiden in respectievelijk afdelingen. In 1989 verhuist de vrouwenafdeling uiteindelijk naar de vrouwengevangenis van Berkendael, een paar straten verder. Aan de rechterzijde van de ingang bevindt zich de woning van de gevangenisdirecteur, terwijl de linkerzijde onderkomen biedt aan de zusters die toezicht houden over de vrouwelijke gedetineerden tot hun verhuis eind jaren tachtig. De definitieve sluiting vindt plaats in november 2022, wanneer de resterende gedetineerden naar de gevangenis van Haren verhuizen.
Tot op de dag van vandaag is het lot van de gevangenis van Vorst onzeker. Meerdere partijen hebben inspraak maar kunnen niet tot een overeenkomst komen. Wat wel vastligt, is dat de site behouden blijft, van afbraak is er geen sprake.
Herbestemmingvraagstukken vandaag
Nog voor de definitieve sluiting van de gevangenis van Vorst, riepen verschillende stemmen op om de site te herbestemmen. In 2016 oppert sociologe Florence Dufaux om het gevangenisgebouw om te vormen tot een gevangenismuseum. De Commissie van Toezicht van de Gevangenis van Vorst-Berkendael sluit zich in 2020 aan bij deze oproep. In november 2021 ijveren Jean-Marc Mahy en Luk Vervaet in een opiniestuk opnieuw voor de oprichting van een museum in Vorst. Al in 2008 waren ze erin geslaagd een tijdelijke tentoonstelling te openen in de gevangenis van Tongeren, waar bezoekers onder begeleiding van voormalige gedetineerden het museum konden bezoeken. Hoewel het initiatief enig succes had genoten, moest het museum even later uiteindelijk toch wijken voor een gesloten centrum voor minderjarigen.
De façade van het domein is al geklasseerd en de gemeente Vorst heeft als doel om uiteindelijk heel het gebouw als erfgoed te laten erkennen. Op dit moment is de meest waarschijnlijke herbestemming een gevangenismuseum. De vzw 9m² (verwijzend naar de grootte van de cellen in de gevangenis van Vorst), wil een museum oprichten in een van de vleugels van het gebouw. Het museum, geflankeerd door de gevangenis van Sint-Gillis en de voormalige vrouwengevangenis van Berkendael, wil focussen op het Belgisch gevangenisverleden waar ook het thema van vrijheidsberoving duidelijk aanwezig zal zijn. De vzw probeert zoveel mogelijk mensen uit verschillende hoeken aan te spreken en krijgt de steun van criminologen, strafrechters, academici en het Algemeen Rijksarchief. Samen streven haar leden ernaar een algemeen gevangenismuseum uit te bouwen dat toegankelijk is voor een breed publiek en waar mensen meer kunnen leren over het Belgische gevangeniswezen.
Yana Van der Steen, Sterre Lauwers, Hermelien Guineviève Weymeersch, Sybren Logghe & Yara de Boever
Meer weten?
Autenne, A. en M. Kreutz. “Het penitentiaire erfgoed. De cellengevangenissen van Sint-Gillis en Vorst.” Erfgoed Brussel 10 (2014): 92-107.
“De gevangenis van Vorst-Berkendael.” Federale Overheidsdienst Justitie. Geraadpleegd 30.03.2023, https://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgische_gevangenissen/gevangenissen/meer_info/vorst.
“Gevangenis van Vorst.” Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Geraadpleegd 30.03.2023. https://monument.heritage.brussels.
Mahy, Jean-Marc en Luk Vervaet, “Maak van de gevangenis van Vorst een pedagogisch museum.” Dewereldmorgen.be, 24.11.2021. Geraadpleegd, 30.03.2023. https://www.dewereldmorgen.be.
