Antitankgracht
Vlaamse watermaatschappij
Historische context
Een gracht tegen tanks
Het Belgische leger legt tussen 1937 en 1939 de antitankgracht aan ten noorden van Antwerpen. De 19de-eeuwse fortengordel rond Antwerpen volstaat niet langer. De antitankgracht dient ter versterking hiervan. In het zuiden houdt een overstromingsgebied de vijandelijke troepen tegen. Een antitankgracht is hier overbodig. In het noorden dient de gracht om de naar Antwerpen oprukkende tanks tegen te houden.
De antitankgracht is nu een natte gracht, maar origineel is het bedoeld als een droge gracht. Door het grondwater loopt de gracht telkens onder water, daarom is er gekozen voor een natte gracht. Zij is drie meter diep, achttien meter breed en de randen zijn stijl zodat tanks er niet uitraken. De gracht is niet recht gegraven maar in een zaagpatroon en volgt geen reliëflijnen. Hierdoor is er een reliëfverschil, en zijn er vijftien sluizen nodig om dit te overbruggen. Een 40-tal bunkers bewaken de sluizen, en delen van de gracht zelf. Het kanaal Dessel-Schoten voedt de antitankgracht met water. Dat kanaal is aangesloten op het Albertkanaal dat op zijn beurt water uit de Maas haalt.
Een gracht van de natuur
Na de oorlog is de antitankgracht grotendeels overgelaten aan de natuur. Even is er een plan geweest om het om te vormen tot het Duwvaartkanaal. Die plannen zijn na protest van verschillende lokale verenigingen in de vuilnisbak gegooid. Sinds 1976 is het een beschermd landschap en is het een essentieel verbindingselement voor vleermuizen.
Kern van een plan
In 2018 start Regionaal Landschap Voorkempen met een groot project, het Landschapspark Voorkempen. De antitankgracht is hierin een kernelement. Ze geldt als verbindingsgordel tussen natuurgebieden ten noorden en oosten van Antwerpen. De belangrijkste hiervan is de Kalmthoutse heide, waarvan Regionaal Landschap een nationaal park wil maken.
Er zijn nog verschillende problemen. Eén daarvan is hoe het aspect van erfgoed geïntegreerd moet worden in dit plan zonder het erfgoed te beschadigen. Een voorbeeld hiervan zijn de steile oevers van de gracht, deze zouden moeten worden afgevlakt om het leefbaarder te maken voor verschillende dieren. Dat zou een belangrijk erfgoedelement van de antitankgracht weghalen. Een ander probleem is geld. Natuurpunt koopt zelf veel stukken bij, maar het blijft een probleem. Als laatste zijn er de belangen van verschillende partijen. Regionaal Landschap Voorkempen neemt hier het voortouw, ze promoten dialoog tussen deze groepen.
Nisse Leempoels
Meer weten?
https://www.fortengordels.be/forten/antitankgracht
https://www.hln.be/schilde/groenrand-tevreden-met-provinciesubsidie-voor-antitankgracht-het-is-een-snoer-dat-natuur-en-bosgebied-verbindt~a43650dd/
Afbeelding van de antitankgracht bij fort Ertbrand
