Open/Gesloten

Niet elk gebouw kun je binnenwandelen. Kerken zijn altijd bedoeld als open huizen. Een klooster daarentegen herbergt de besloten wereld van religieuzen en een kazerne is enkel toegankelijk voor militairen. Door maatschappelijke evoluties zoals ontkerkelijking en demilitarisering wachten heel wat monumenten op een nieuwe invulling. Die kan zowel muren slopen als optrekken. Hoe beïnvloedt een herbestemming het open of gesloten karakter van een gebouw? En wat betekent privatisering voor de toegankelijkheid van het erfgoed?

 

Léon Castelein, Tralies bezoekersruimte Theresianenklooster, 2022 (Privécollectie).

Verborgen achter hoge muren in de dichtbebouwde Papegaaiwijk in Gent ligt het Theresianenklooster. Drie eeuwen lang leeft een gemeenschap van ongeschoeide karmelietessen er afgesloten van de steeds drukker wordende buitenwereld. In 2007 verlaten de laatste zusters het slotklooster en na enkele jaren leegstand worden de poorten tijdelijk open gegooid. VZW Theresia organiseert er een zomerbar en geeft ruimte aan tal van activiteiten. De vereniging laat de creativiteit de vrije loop. Intussen zijn de deuren weer gesloten en ontwikkelt de oorspronkelijke plaats van afzondering zich verder als een toekomstig cohousingproject voor vijftigplussers.

Binta Ribbens, Queer re-enactment van een huwelijk in het Theresianenklooster, 2022. (Trans Arts Collective)

Eva Bracke, workshop Bees for you, 2021-2022 (Theresia vzw).

Léon Castelein, Buitenmuur Theresianenklooster, 2023. (Privécollectie).

Eva Bracke, Zomerbar in kloostertuin, 2021-2022 (Theresia vzw).

Zusters tijdens het recreatie-uur, 1970-1980 (Archief Karmel Gent).

THV Leopold, Ontwerp vernieuwde Leopoldskazerne, 2022.

De Leopoldskazerne is lange tijd enkel toegankelijk voor militairen. Na de Tweede Wereldoorlog huisvest ze geen troepen meer, maar biedt ze onderdak aan een opleidings- en dienstencentrum van het leger. Door de herstructurering en centralisatie van de krijgsmacht verliest de site meer en meer haar oorspronkelijke functie. In samenwerking met private partners ontsluit de Provincie Oost-Vlaanderen de kazerne vandaag als het epicentrum van een nieuwe stadsbuurt, incluis hotel, gezinswoningen, kinderopvang en luxe-appartementen.

Gent Cement, Rijksarchief in het Duivelsteen, 2014.

De secularisering van de samenleving leidt tot lege kerken. Waardevol erfgoed verkommert. De stad beslist de bijzondere Sint-Annakerk in erfpacht te geven aan een private partner, die moet instaan voor het onderhoud en een nieuwe activiteit mag ontplooien. Supermarktketen Delhaize zal er een filiaal openen voor nieuwe kerkgangers, niet zozeer gelovigen maar wel consumenten. De nieuwe eigenaars van het van oudsher weinig toegankelijke Duivelsteen willen het private en het socio-culturele met elkaar verzoenen, door er zowel de jongerenwerking Bar Broei als luxe-appartementen in onder te brengen.

Duivelsteen.Gent, Bar Broei in het Duivelsteen, 2020.

Duivelsteen.Gent, Afgewerkt Duivelsteen, 2020.

Sint-Annakerk, 1874 (Archief Gent).

Delimmo, Ontwerpplan Delhaize Sint-Annakerk, 2022.