Macht

Eigenaars, buren, gebruikers en overheden hebben allen belang bij de bestemming van een gebouw. Toch klinkt niet elke stem even luid. Lange tijd is herbestemming vooral van bovenaf gestuurd. Soms vullen onverwachte gasten en krachten eigengereid de ruimte in. Vandaag eisen burgers en andere belanghebbenden inspraak. Wie bepaalt de bestemming van een gebouw, hoe verloopt het krachtenspel en wanneer is participatie geslaagd?

 

Hugo Maertens naar Antoon Van Dyck, Bisschop Antoon Triest, 17de eeuw (Arts in Flanders, Collectie Bisdom Gent).

Machtige mannen en overheden geven het Geeraard de Duivelsteen telkens weer een nieuwe bestemming. In 1569 richt de eerste bisschop van Gent, Cornelius Jansenius, het in als bisschoppelijk seminarie, maar niet veel later verkoopt bisschop Antoon Triest het gebouw aan het Gentse stadsbestuur. Als nieuwe eigenaar bouwt de Commissie der Burgerlijke Godshuizen het in 1623 uit tot een tuchthuis voor achtereenvolgens bedelaars, armen en geesteszieken. Ontzet over hun behandeling verhuist dokter Jozef Guislain de psychiatrische patiënten aan het begin negentiende eeuw naar het Alexianenklooster. Charles Verstraete krijgt in 1864 de leiding over de armenschool en beslist in 1873 het weeshuis naar de Bijloke te verhuizen.

Wenceslaus Hollar, Architect Jacob Franquart, 1648 (Universiteitsbibliotheek Gent).

Hugo Maertens, Bisschop Jansenius, 1641-1644 (Arts in Flanders, Collectie Bisdom Gent)

Dr. Jozef Guislain, omstreeks 1840 (Universiteitsbibliotheek Gent).

Portret Charles Verstraete uit de Hommage aan meneer Adolphe De Meulemeester, 1884 (Universiteitsbibliotheek Gent).

Constant D’Huy, Het Pand als woonkazerne, 04/1911 (Archief Gent).

Eigenaars die weinig interesse tonen voor hun onroerend goed laten ruimte voor andere dynamieken en spelers. Vanaf de negentiende eeuw is het Pand in private handen. De eigenaars doen de inboedel van de hand. Ze verhuren het gebouw maar verwaarlozen het onderhoud. Het vlooienpaleis, zo heet het in de volksmond na de Tweede Wereldoorlog, wanneer er vooral studenten, kunstenaars en clochards wonen. De verkrotting leidt tot een onbewoonbaarverklaring in 1956.

Een ander verhaal van onderuit vinden we in de Sint-Baafsabdij. Na de sluiting van het Museum voor Stenen Voorwerpen in 2002 wordt de site opnieuw een verwaarloosde ruïne. Buurtbewoners verenigen zich in de vzw Buren van de Abdij. Zij maken van de site een plaats van ontmoeting en activiteiten, voor en door de buurt. Wanneer de Stad Gent in 2011 het beheer van de abdij toevertrouwt aan Historische Huizen, duurt het even vooraleer de vzw zich in het nieuwe verhaal erkend weet. Een ander verhaal van onderuit vinden we in de Sint-Baafsabdij. Na de sluiting van het Museum voor Stenen Voorwerpen in 2002 wordt de site opnieuw een verwaarloosde ruïne. Buurtbewoners verenigen zich in de vzw Buren van de Abdij. Zij maken van de site een plaats van ontmoeting en activiteiten, voor en door de buurt. Wanneer de Stad Gent in 2011 het beheer van de abdij toevertrouwt aan Historische Huizen, duurt het even vooraleer de vzw zich in het nieuwe verhaal erkend weet.

A.Ritsaert, Bijgebouwde woningen in Het Pand, voor 1960 (Archief Gent).

Binnenplaats van Het Pand met stalling, 1911 (Archief Gent).

Autowerkplaats in Het Pand, 1963-1991 (Universiteitsbibliotheek).

Onbewoonbaarheidsverklaring van Het Pand, 20/01/1955 (Universiteitsbibliotheek Gent).

Activiteit in de Sint-Baafsabdij georganiseerd door De Buren van de Abdij, 2013 (Privécollectie Bart D’hondt).

Buren van de Abdij, Eerste affiche om de buurt warm te maken, 2007.

Activiteit in de Sint-Baafsabdij georganiseerd door De Buren van de Abdij, 2013 (Privécollectie Bart D’hondt).

Stad Gent, Concept invulling Heilig Hartkerk.

Vandaag willen burgers inspraak. SOS Sint-Anna mobiliseert wanneer het Gentse stadsbestuur een vergunning geeft aan Ahold Delhaize om in de kerk een filiaal te openen. Mikhail Bezverkhni speelt wekenlang viool voor het kerkportaal om het ongenoegen te steunen. Ook de plannen met het Gravensteen en het stukje groen ernaast stoten op tegenstand. Mondige buurtbewoners en bekende Gentenaars organiseren het protest. Academici en erfgoedspecialisten brengen duiding. Mensen met een beperking laten zich eveneens horen, want zij vragen optimale toegankelijkheid. Bij de herbestemming van de Heilig Hartkerk in Sint-Amandsberg loopt het anders. Succesvolle inspraak van buurtbewoners geeft er draagvlak aan een socio-cultureel project met een brede waaier aan activiteiten die de buurtcohesie bevorderen.

Stad Gent, Concept polyvalente buurtzaal in de Heilig Hartkerk,2020.

SOS Gravensteen, Protestcartoon tegen toekomstplannen stad Gent, 2021.

Frank Lauwers, Protestposter van SOS Sint-Anna tegen de herbestemming van de kerk, 2019 (Universiteitsbibliotheek Gent).

VRT Nieuws, Violist Mikhail Bezverkhny voor de Sint-Annakerk, 2019.